Chondromalacja rzepki

Jaką rolę pełni chrząstka stawowa?

Chrząstka stawowa jest wyspecjalizowaną tkanką łączną znajdującą się we wszystkich ruchomych stawach naszego ciała. Jest białym, twardym materiałem o unikalnej strukturze odpornej na ścieranie. Chrząstka stawowa pełni funkcję ochronną kości, szczególnie w kolanie, gdzie ułatwia gładkie poruszanie się i jednoczenie absorbuje wstrząsy. Niestety pozbawiona jest naczyń krwionośnych, limfatycznych i nerwów, przez co ma ograniczoną zdolność samoistnego gojenia się i naprawy. Jest szczególnie wrażliwa, gdy ulegnie uszkodzeniu. Chrząstka stawowa ulega zmiękczeniu, pęka, a na jej powierzchni pojawiają się ubytki. Dlatego uszkodzeniom tym może towarzyszyć bardzo duży ból, będący wynikiem podrażnienia warstwy podchrzęstnej.

Jaką funkcję pełni rzepka?

Rzepka, która wchodzi w skład stawu kolanowego, jest największą trzeszczką w organizmie ludzkim, powstałą na skutek kostnienia fragmentów ścięgien mięśniowych. Posiada połączenie zarówno z kością piszczelową, jak i udową. Jej przednia część stanowi gładką powierzchnię, łatwo wyczuwalną przez skórę. Tylna część rzepki, boczną i przyśrodkową powierzchnią stawową łączy się z dolnymi kłykciami kości udowej i tworzy staw rzepkowo–udowy. Jest stabilizowana przez ścięgno mięśnia czworogłowego uda oraz więzadło rzepki, dzięki czemu porusza się w kolanie w ściśle określonej płaszczyźnie. Najważniejszą funkcją rzepki jest udział w ruchach wyprostnych stawu kolanowego. Rzepka jest najbardziej wysuniętą do przodu częścią stawu kolanowego, chroniąc go przed urazami. Niestety przez to sama jest bardziej podatna na różnego rodzaju uszkodzenia, choć pokryta jest grubą warstwą chrząstki stawowej. Rzepka zabezpiecza przedni przedział kolana, podczas zginania jak i prostowania. Jej funkcja ochronna polega również na amortyzacji podczas ruchów obciążających kolana, w szczególności podczas biegania i skakania.

Zespół bólowy przedniego przedziału kolana

Pacjenci, którzy dokucza ból kolana, bardzo często zgłaszają się do ortopedy z przeświadczeniem, że mają chonodromalację rzepki. Tymczasem opisywany przez nich ból z przodu kolana nie zawsze wiąże się z chonodromalacją rzepki. Właściwą jednostką chorobową, obejmującą wszystkie dolegliwości bólowe okolicy stawu rzepkowo-udowego z sąsiadującymi tkankami miękkimi, jest zespół bólowy przedniego przedziału kolana (PFPS). Może być on wynikiem urazu rzepki, ale częściej jest to połączenie kilku czynników jak: przeciążenia stawu rzepkowo-udowego, nieprawidłowości biomechaniczne lub anatomiczne (dysplazja, rzepka wysoka, rzepka niska lub rzepka dwudzielna), osłabienie mięśni lub dysfunkcje mechanizmu wyprostnego stawu kolanowego. Zespół bólowy przedniego przedziału kolana jest chorobą przewlekłą, która ma tendencję do pogarszania się podczas wykonywania codziennych czynności takich jak: kucanie, siedzenie, wchodzenie po schodach lub bieganie. Różne choroby mogą wywoływać ból przedniej części kolana, a jedną z nich może być również wspomniana wcześniej chondromalacja rzepki.

Czym jest chondromalacja rzepki?

Chondromalacja rzepki jest to termin określający uszkodzenie chrząstki znajdującej się pod rzepką. Jest to jedno ze schorzeń szerokiego spektrum chon.dropatii (ogólna nazwa różnych patologii dotyczących chrząstki stawowej). Chondromalacja rzepki jest określana jako ból przedniej części kolana, tzw. zespół bólu rzepkowo-udowego, ze względu na zmiany fizyczne i biomechaniczne. Słowo chondromalacja pochodzi od greckich słów chrondros -chrząstka i malakia - zmiękczenie. Czyli chondromalacja rzepki jest zmiękczeniem chrząstki stawowej na tylnej powierzchni rzepki. W wyniku chonodromalacji chrząstka rzepki, która do tej pory była szklista, twarda, sprężysta i odporna na ścieranie, staje się miękka, pęka, a na jej powierzchni pojawiają się ubytki. Jest bardzo częstą przyczyną bólu przedniej części kolana wśród młodych ludzi. Chondromalacja rzepki dotyczy również osób starszych, ponieważ powierzchnia chrząstki szklistej jest pierwszą strefą degenerującą się w procesie starzenia.

Chondromalacja rzepki - przyczyny

Chondromalacja rzepki jest zwykle opisywana jako uraz przeciążeniowy, spowodowany nieprawidłowym ustawieniem kości udowej w stosunku do rzepki i piszczeli. Również nadmierna pronacja stawu skokowego, spowodowana rotacją wewnętrzną kończyny, może wpływać na nieprawidłowe ustawienie rzepki. Kolejnym przykładem nieprawidłowości anatomicznej wpływającej na chondromalację rzepki jest patella alta czyli wrodzone wysokie ustawieni rzepki. Występuje, gdy długość ścięgna rzepki jest o 20% większa niż wysokość rzepki. Wśród nieprawidłowości anatomicznych warto wymienić również boczne przyparcie rzepki. Jest to sytuacji, w której rzepka nie poruszać się centralnie w bruździe między kłykciami kości udowej, co skutkuje nieprawidłowościami w funkcjonowaniu stawu.

Chondromalacja rzepki związana jest zarówno z aktywnością fizyczną, jak i brakiem ruchu. Zbyt duże obciążenia na staw kolanowy i zbyt duża intensywność wysiłku fizycznego, polegająca na powtarzalnych ruchach wzmożonego docisku rzepki do kości udowej, może doprowadzić do uszkodzeń struktury chrzęstnej. Dodatkowym czynnikiem jest obciążenie stawów kolanowych wskutek nadwagi. Z drugiej strony brak ruchu powoduje, że chrząstka znacznie gorzej się regeneruje. Jeśli brakuje ruchu, staw jest używany niewystarczająco, chrząstka jest znacznie gorzej odżywiona prowadząc do degeneracji chrząstki.

Chondromalacja rzepki pośrednio związana jest również z płcią. Wszystkie źródła podają, że kobiety są na nią znacznie bardziej narażone niż mężczyźni, a wynika to z odmiennej budowy anatomicznej. Szersza miednica u kobiet cechuje się większym kątem, pod którym schodzą się kości stawu kolanowego. To powoduje większą skłonność rzepki do uciekania na bok.

Chondromalacja rzepki - objawy

• typowym objawem chondromalacji rzepki jest ból umiejscowiony z przodu kolana,
• nasilanie się dolegliwości bólowych przy długotrwałym przebywaniu w pozycji siedzącej,
• odczuwanie bólu przy wchodzeniu, a w szczególności przy schodzeniu ze schodów,
• ból wyraźnie jest odczuwalny w trakcie aktywności sportowych wykonywanych ze zgiętymi kolanami, w tzw. pozycji narciarskiej,
• może pojawić się też obrzęk stawu kolanowego,
• czasem Pacjenci odczuwają uczucie sztywności stawu kolanowego.

Chondromalacja rzepki - Skala Outerbridge’a

1. Chondromalacja rzepki 1 stopnia: powierzchowne zmiany chorobowe, widoczne rozmiękanie chrząstki stawowej.
2. Chondromalacja rzepki 2 stopnia: uszkodzenie warstwy powierzchniowej, chrząstka traci swoją gładkość, pojawiają się pęknięcia, zmiany rozciągają się do połowy grubości chrząstki.
3. Chondromalacja rzepki 3 stopnia: powstają ubytki chrzęstne, pęknięcia sięgają do kości podchrzęstnej, obszar uszkodzenia obejmuje mniej niż 50% powierzchni stawowej rzepki.
4. Chondromalacja rzepki 4 stopnia: głębokie uszkodzenie z ubytkami chrząstki sięgającymi do kości podchrzęstnej.

Chondromalacja rzepki - diagnostyka

Podstawą diagnostyki w przypadku chondromalacji rzepki jest wywiad lekarski oraz badanie kliniczne. Najczęściej Pacjenci zgłaszaną lekarzowi dolegliwości bólowe nasilające w trakcie chodzenia po schodach. Dlatego badania kliniczne ukierunkowane są na ocenę całościową Pacjenta, biorąc pod uwagę zaburzenia osi kończyny. W tym celu lekarz ortopeda przeprowadza różnego rodzaju testy.
Z badań obrazowych, wykonywanych w diagnostyce chondromalacji rzepki, najczęściej wykonuje się zdjęcia rentgenowskie (w przekroju przednio-tylnym, osiowym oraz bocznym). Wprawdzie badanie RTG kolana nie może bezpośrednio ocenić zmian chrzęstnych, mogą jedynie wykazać cechy choroby zwyrodnieniowej stawu rzepkowo-udowego w schyłkowej fazie choroby. Najdokładniejszym badaniem obrazowym jest jednak rezonans magnetyczny pozwalający zdiagnozować patologie chrząstki oraz ocenić stopień zmian chorobowych.

Chondromalacja rzepki – leczenie zachowawcze

Celem leczenia chondromalacji rzepki jest: zniwelowanie dolegliwości bólowych i stanu zapalnego, regeneracja chrząstki stawowej, przywrócenie równowagi mięśniowej i odzyskanie pełnego zakresu ruchu w stawie. We wczesnych postaciach choroby, czyli 1, 2 i 3 stopnia, stosuje się leczenie zachowawcze. W fazie ostrej ważny jest odpoczynek i odciążenie kończyny, z możliwością zastosowania maści przeciwbólowych. Lekarz może zlecić również leczenie farmakologiczne zmniejszające stan zapalny.

W fazie przewlekłej, w większości przypadków, leczenie będzie się opierało na fizjoterapii, terapii manualnej rzepki, ćwiczeniach rozciągających mięsień czworogłowy i pasmo biodrowo-piszczelowe, ćwiczeniach wzmacniających mięsień czworogłowy uda i mięśnie pośladkowe. Ortopeda może zlecić również podanie dostawowych zastrzyków z kwasem hialuronowym lub glikokortykosteroidami, a we wczesnych zmianach zwyrodnieniowych terapii orthokine. U osób wyczynowo trenujących sport zaleca się modyfikację treningów, aby nie powodować przeciążeń. Bardzo dobrymi ćwiczeniami nieobciążającymi staw kolanowy jest pływanie i jazda na rowerze stacjonarnym. Poznaj ćwiczenia przy chondramalacji rzepki. 

Chondromalacja rzepki – leczenie operacyjne

Jeśli stosowane przez kilka miesięcy leczenie zachowawcze okazuje się nieskuteczne, ortopeda może zalecić zabieg operacyjny. W takim wypadku najczęściej stosuje się małoinwazyjny zabieg artroskopii kolana pozwalający dokonać dokładniejszej diagnozy i ustalić, czy występuje niewspółosiowość anatomiczna kolana, którą można skorygować chirurgicznie, a także jak duże jest uszkodzenie chrząstki stawowej. Działania chirurgiczne mogą obejmować usunięcie uszkodzonej warstwy chrząstki oraz oczyszczenie i wyrównane powierzchni stawowej, a także wypełnienie ubytków w chrząstce komórkami mezenchymalnymi lub specjalnymi membranami kolagenowymi.

Powiązane artykuły:

Poznaj inne możliwe przyczyny powodujące ból kolana w pozostałych obszarach tego stawu.

Bibliografia:

• Physio-pedia - Chondromalacia Patellae - Francky Petit
• National Library of Medicine - Chondromalacia Patella - Steven F. Habusta; Ryan Coffey; Subitchan Ponnarasu; Edward E. Griffin. 2022
• Wiles P, Andrews PS, Devas MB. Chondromalacia of the patella. Bone & Joint Journal. 1956
• Fernández-Cuadros ME, Albaladejo-Florín MJ, Algarra-López R, Pérez-Moro OS. Efficiency of Platelet-rich Plasma (PRP) Compared to Ozone Infiltrations on Patellofemoral Pain Syndrome and Chondromalacia: A Non-Randomized Parallel Controlled Trial. Diversity & Equality in Health and Care. 2017
• Portal Fizjoterapeuty - Chondromalacja rzepki - 2021
• Medycyna Sportowa - Współczesne metody diagnostyki i leczenia - McMahon P. - Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.