Płaskostopie - przyczyny, objawy, leczenie, ćwiczenia

Płaskostopie u dzieci

Płaskostopie u niemowląt i małych dzieci jest czymś normalnym, ponieważ formowanie się łuku stępu wymaga czasu. Rodzice nie powinni się martwić, ponieważ platfus zazwyczaj zanika w wieku od 2 do 3 lat. Mięśnie stopniowo wzmacniają się, nadając stopie prawidłowy kształt. W rzadkich przypadkach, w okresie wzrostu dziecka, kości stóp łączą się ze sobą, powodując ból. Jest to koalicja stępu, czyli nieprawidłowe połączenie pomiędzy kośćmi tyłostopia. Bywa też tak, że łuk stopy nie wykształca się prawidłowo. Gdy pełne zejście się kości nie następuje, a mięśnie i więzadła mają dużą wiotkość, to mamy do czynienia z płaskostopiem wczesnodziecięcym.

W dorastaniu dziecka bardzo ważną rolę pełnią rodzice. To oni przebywają ze swoją pociechą przez cały czas, bacznie obserwując jego rozwój. Dlatego tak ważne jest, aby wyłapywać wszelkie oznaki nawet małych problemów. Płaska stopa - płaskostopie jest chorobą wieku dziecięcego, która nieleczona może spowodować trwałe odkształcenie, niestabilność i ból w miarę dorastania dziecka. Dzieci bardzo dużo czasu spędzają na nogach, dlatego tak ważne jest, aby utrzymać stopy w dobrej kondycji. To, co powinno zaniepokoić rodzica w pierwszej kolejności, to ból, stąd określenie stopy płasko koślawe bolesne. Jeśli dziecko często narzeka na ból, tkliwość lub skurcze stóp, powinno to wzbudzić nasz niepokój. Jeśli zauważymy również przekoszenie pięt na zewnątrz i niezdarność podczas chodzenia, powinniśmy udać się z dzieckiem do ortopedy. Specjalista zbada stopy dziecka przy obciążonych i odciążonych kończynach, a także w butach i na boso. Oceniając płaskostopie lekarz również spojrzy jak dziecko chodzi, w jaki sposób stawia stopy na podłożu. W celu szczegółowej diagnostyki ortopeda może zlecić wykonanie dodatkowych badań jak: zdjęcie rentgenowskie, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

Płaskostopie u dzieci może mieć charakter elastyczny lub sztywny. Płaskostopie elastyczne przy kończynach odciążonych (np. siedząc) charakteryzuje się normalnym łukiem, gdy kończyny są obciążone podczas stania, łuk ten zanika. W przypadku płaskostopia sztywnego łuk jest sztywny i płaski zarówno w pozycji siedzącej, jak i stojącej. U dzieci, u których nie występują dolegliwości bólowe, najczęściej płaskostopie nie wymaga leczenia. Dziecko jednak powinno pozostawać pod opieką ortopedy i co jakiś czas być kontrolowane. W przypadku dzieci, u których stopy płasko koślawe dają objawy bólowe, lekarz może skierować na fizjoterapię, zasugerować zmianę obuwia lub zastosowanie specjalnych wkładek.

Ćwiczenia na płaskostopie u dzieci

Ćwiczenia na płaskostopie, które proponuje mgr Kacper Abramowski – fizjoterapeuta Rehasport, składają się z elementów wzmacniających i rozciągających. Przy ćwiczeniach rozciągających skupiamy się na rozciąganiu mięśni trójgłowych łydki oraz mięśni strzałkowych długich. Ważne jest podejście do dziecka, aby zachęcić je do ćwiczeń, np. warto wykonywać je w formie zabawy.

Jak rozpoznać płaskostopie?

Ludzka stopa jest skomplikowana anatomicznie. Składa się z 26 kości, które tworzą 33 stawy, a całość scala ponad 100 mięśni i więzadeł. Ta skomplikowalność nie jest przypadkowa, wszak stopy to aparat ruchu, który musi w sposób stabilny utrzymywać ciężar człowieka podczas stania i w ruchu. Prawidłowo wysklepiona stopa ma kształt łuku po stronie podeszwowej, który zapewnia amortyzację podczas chodzenia lub biegania i daje stabilne podparcie podczas stania. To on decyduje o sposobie naszego chodu. Łuki muszą być zarówno mocne, jak i elastyczne, aby przystosować się do naprężeń w trakcie chodzenia po różnorodnych nawierzchniach. Ludzie, którzy mają stopy płasko koślawe mają ten łuk mocno wypłaszczony. Pomiędzy śródstopiem a piętą nie ma prześwitu, ani też charakterystycznego wydrążenia po stronie przyśrodkowej. Widać to dobrze na pierwszym zdjęciu podczas badania stopy na podoskopie. Płaskie stopy mają też zmienioną oś pionową (diagram), z wyraźnym przekoszeniem się kostek do wewnątrz (stopy będą skierowane na zewnątrz).

Płaskostopie ma również wpływ na nierównomierny rozkład masy ciała, co doskonale widać po obuwiu, które ulega znacznie szybszemu zużyciu po stronie wewnętrznej.

Ortopeda lub fizjoterapeuta mogą określić płaskostopie na specjalnym urządzeniu zwanym podoskopem, który umożliwia statyczne badanie (dzieci, młodzieży i dorosłych) - ocenę wad stóp metodą odbicia lustrzanego. Innym urządzeniem, bardziej zaawansowanym,  pomocnym w diagnostyce stopy, jest komputerowa platforma zwana podobaroskopem, badająca rozkład nacisku na podeszwową stronę stopy. Każdy może jednak wykonać dość prosty test samemu w warunkach domowych. Wystarczy zmoczyć stopy i stanąć na boso na płaskiej powierzchni (np. na betonie), na której odcisną się kontury stóp, zaznaczając charakterystyczne wcięcia po wewnętrznej stronie lub ich brak. Stopa płasko-koślawa bolesna tego wcięcia nie będzie miała.

Najczęstszym objawem płaskostopia jest ból stóp, poprzez zwiększone napięcie mięśni i więzadeł. Ból najczęściej dotyka łuku stopy, wewnętrznej części kostki oraz dolnych partii kończyny dolnej. Nieprawidłowe obciążenia mogą też wpływać na dolegliwości bólowe w stawie kolanowym i biodrowym. Dolegliwości nasilają się po długich marszach lub przebywaniu przez wiele godzin w pozycji stojącej. Warto jednak podkreślić, że nie ma powodu do niepokoju, gdy nasze stopy są płaskie i nie odczuwamy bólu. Płaskostopie wymaga leczenia tylko wtedy, gdy powoduje dyskomfort lub ból.

Kiedy grozi nam stopa płasko-koślawa bolesna

Do najczęstszych przyczyn płaskostopia należą czynniki genetyczne, ponieważ prawdopodobieństwo jego wystąpienia jest tym wyższe, im częściej platfus występuje już u kogoś w rodzinie. W gronie ryzyka są również osoby bardzo aktywne fizycznie, szczególnie uprawiające sport, w którym często dochodzi do obrażeń stóp i kostek. Zagrożone są również osoby starsze, które są podatne na upadki lub urazy fizyczne. Dodatkowymi czynnikami ryzyka u seniorów mogą być nadciśnienie i cukrzyca. Kolejną przyczyną płaskostopia to koalicja stępu czyli nieprawidłowe połączenie pomiędzy kośćmi tyłostopia. Wyróżniamy koalicję skokowo-piętową i piętowo-łódkowatą, które powodują sztywność i spłaszczenie łuku stóp. Częściej płaskostopie rozwija się u ludzi otyłych, a także u kobiet w ciąży. Stopy płasko koślawe mogą również rozwijać się z wiekiem, przez osłabienie ścięgna piszczelowego tylnego, które jest podstawową strukturą podparcia łuku stopy oraz przykurcz mięśni łydki.

Jak leczyć płaskostopie?

Jeśli odczuwamy ból stóp, kostek lub kończyn dolnych powodujący problemy z chodzeniem i bieganiem, to powinniśmy skontaktować się z ortopedą lub fizjoterapeutą. Szczególnie, gdy objawy nie ustępują po zastosowaniu dobrze dopasowanego obuwia. Pierwszym krokiem, który może zalecić lekarz, jest zastosowanie specjalnie wyprofilowanych wkładek do butów wspierających łuk stopy. Jednak te produkty leczą tylko objawy i nie zapewniają długotrwałych korzyści. Gdy głównym czynnikiem wpływającym na płaskostopie jest otyłość, konieczne stają się radykalne kroki w kierunku przemodelowania stylu życia i wprowadzenie diety połączonej z ćwiczeniami, aby zredukować nieco masę ciała. Czasem lekarz może przepisać leki zmniejszające dolegliwości bólowe, jak niesteroidowe leki przeciwzapalne. W poważniejszych przypadkach jedynym rozwiązaniem może być zabieg chirurgiczny. Ingerencja ortopedy dotyczy ścięgien oraz zespolenia kości stopy, aby uzyskać właściwy łuk. Jeśli problem dotyczy również ścięgna Achillesa, które jest zbyt krótkie, może je wydłużyć, aby zmniejszyć napięcie.

Bibliografia:

• "Flexible Flatfoot" - Foot Health Facts
• "What to know about flat feet" - Medical News Today - Adam Felman — 2022
• "All About Surgery for Flat Feet: Pros and Cons" - Healtline - Kathryn Watson - 2020
• "KOŚLAWOŚĆ STÓP (STÓPEK), PŁASKOSTOPIE U DZIECI – LECZENIE" - Świat Rehabilitacji - Przemek Jureczko