Osteotomia kolana

Regularnie do kliniki Rehasport zgłaszają się pacjenci w wieku 40-50 lat, narzekający na dolegliwości bólowe w stawie kolanowym. W przypadku gdy choroba dotyczy tylko jednego przedziału kolana i współistnieje z zaburzeniem osi mechanicznej stawu, właściwym rozwiązaniem może być zabieg osteotomii kości piszczelowej (HTO- high tibial osteotomy). Na potrzeby niniejszego artykułu skupimy się na najczęstszym wskazaniu, czyli artrozie przedziału przyśrodkowego kolana, związanej ze zwiększoną szpotawością stawu.

Osteotomia - trzy miesiące do biegania

Dla wielu osób aktywnych fizycznie jest to zaskakujące, że w przeszłości nie miały z tą częścią kończyny większych problemów, a teraz od jakiegoś czasu muszą zmagać się z bólem, który uniemożliwia normalną aktywność. Gdy leczenie zachowawcze, czyli intensywna rehabilitacja oraz iniekcje dostawowe nie pomagają, lekarz podejmuje decyzję o interwencji chirurgicznej.

Co to jest osteotomia?

Osteotomia dosłownie oznacza „cięcie kości”. Jest to kontrolowane nacięcie lub przecięcie kości i następnie jej korekta do prawidłowego ustawienia, poprzez precyzyjne przesunięcie odłamów, zespolenie i doprowadzenie do kontrolowanego zrostu. W celu utrzymania należnej korekcji, ustawione pod odpowiednim kątem fragmenty kości są stabilizowane płytką zespalającą (podobnie jak przy leczeniu operacyjnym złamań. Wynikiem takiego zabiegu jest uzyskanie prawidłowej osi mechanicznej stawu kolanowego i w efekcie odciążenie chorego przedziału stawu. Niejako ubocznym efektem jest też wyraźnie „prostsza” kończyna.

Osteotomia podkolanowa jest rozwiązaniem dla pacjentów aktywnych, którzy chcą uniknąć wszczepienia endoprotezy stawu lub znacznie to odroczyć. Jest kierowana do osób cierpiących z powodu zmian zwyrodnieniowo-przeciążeniowych, uszkodzeń chrząstki i łąkotki stawu kolanowego (często po jej wcześniejszym usunięciu), ale tylko w jednym przedziale stawu.

Rodzaje osteotomii

Osteotomia, jako technika operacyjna, najczęściej stosowana jest w przypadku korekt kończyny dolnej: kości piszczelowej (osteotomia podkolanowa), udowej (osteotomia nadkolanowa) oraz kości w obrębie stopy (w tym również haluksy). Metoda ta wykorzystywana jest także w procesie wydłużenia i skrócenia kończyn. Osteotomię, co warto podkreślić, można wykorzystać przy korekcji każdej kości długiej kończyny górnej i dolnej. Wśród rodzajów można wyróżnić: osteotomie korekcyjne osi, osteotomie rotacyjne, osteotomie klinowate. Najczęściej jednak wykonywany jest zabieg prowadzący do usunięcia wad związanych z zaburzeniem osiowości kości kończyn dolnych.

Osteotomia kolana - za duże obciążenia dla stawu

Przeprowadzenie szczegółowych badań dodatkowych - RTG i rezonansu magnetycznego, pozwala zidentyfikować przyczynę dolegliwości. Pacjent cierpi na zmiany przeciążeniowo-zwyrodnieniowe stawu kolanowego. Uszkodzona jest łąkotka przyśrodkowa oraz chrząstka stawowa. Badania wskazują, że od dłuższego czasu te elementy stawu poddawane były zbyt dużym obciążeniom i ulegały ciągłej degradacji. Działo się tak, ponieważ w wyniku postępującej choroby stawu dochodziło do zaburzenia osi stawu. To z kolei powodowało, że podczas obciążania kolana siły nie rozkładały się równomiernie, a znacznie mocniej obarczały właśnie np. przedział przyśrodkowy.

Osteotomia - dla wielu lepsze rozwiązania

Dzisiaj wiemy już, że zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe kolana wymagają w przyszłości implantacji endoprotezy stawu. Endoproteza kolana jest poważną operacją, która niesie ze sobą większe ryzyko i wiąże się ze zmniejszeniem aktywności fizycznej w przyszłości. W przypadku, gdy zmiany chorobowe nie obejmują jeszcze całego stawu, alternatywą jest inne rozwiązanie - leczenie operacyjne, które ma odsunąć w czasie lub zastąpić to definitywne rozwiązanie i utrzymać możliwość aktywnego uprawiania sportu.

Plan leczenia obejmuje wykonanie artroskopii stawu kolanowego oraz korekcję osi kolana, aby prawidłowo rozłożyć siły działające na chrząstkę stawową, a w szczególności odciążyć uszkodzone już elementy stawu. Operacja ta nosi nazwę osteotomii podkolanowej. W zależności od zaburzenia osi (koślawość lub szpotawość) wykonuje się odpowiednią jej korekcję. W artroskopii naprawia się uszkodzone elementy stawu (takie, jak np. łąkotka czy chrząstka).

Przyczyny prowadzące do degradacji stawu kolanowego

Endoprotezoplastyka przy degradacji stawu kolanowego nazywana jest operacją ostatniej szansy. Planując jednak taki zabieg warto pamiętać, aby w pierwszej kolejności usunąć przyczyny wpływające na niszczenie tych stawów. Tkwią one najczęściej w nieprawidłowej budowie kończyny dolnej, czyli szpotawości lub koślawości kolan.

Wady te sprawiają, że staw kolanowy nie pracuje optymalnie, a siły oddziałujące na staw nie rozkładają się równomiernie prowadząc do przeciążeń i zwiększonej eksploatacji struktur stawu. W ten sposób po latach dochodzi do uszkodzenia, stopniowej degeneracji i następnie do całkowitego zniszczenia tych tkanek.

Wymiana stawu na protezę nie przyniesie pożądanych efektów bez zlikwidowania przyczyn. Wciąż występująca nieprawidłowość w rozkładzie sił będzie prowadziła do przeciążenia protezy. Pacjent nie tylko nie odczuje poprawy, ale będzie skazany na operację rewizyjną polegającą na wymianie protezy. Aby uniknąć takiej sytuacji niezbędne jest skorygowanie wad w budowie kończyny dolnej przy wykonując osteotomię kolana.

Osteotomia - korekcja kości

Osteotomia podkolanowa wykonywana jest z niewielkiego cięcia skórnego pod kolanem od strony przyśrodkowej. Pozwala to na bezpieczne odsłonięcie fragmentu kości piszczelowej. Po dokładnym wcześniejszym obliczeniu kąta korekcji (na podstawie RTG), za pomocą zaprojektowanych do tego narzędzi, wykonuje się częściowe nacięcie kości piszczelowej, następnie wykonywana jest korekcja. Po uzyskaniu odpowiedniej korekcji osi, kość zespala się specjalną płytką stabilizującą (tytanową lub kompozytową). Cała procedura odbywa się pod śródoperacyjną kontrolą RTG.

Jaki rodzaj znieczulenia stosuje się w trakcie osteotomii?

Podobnie jak w przypadku większości poważnych zabiegów ortopedycznych, Pacjent przed operacją odbywa rozmowę z anestezjologiem, który odpowiedzialny jest za znieczulenie. Zastosowanie określonego znieczulenia w danym przypadku jest sprawą indywidualną i podejmuje ją anestezjolog wspólnie z lekarzem operującym. Osteotomia podkolanowa i osteotomia nadkolanowa wykonywane są zazwyczaj w znieczuleniu podpajęczynówkowym – polegającym na wyłączeniu czucia od pasa w dół lub rzadziej w znieczuleniu ogólnym, w którym pacjent jest wprowadzony w stan narkozy.

Osteotomia kolana - przeciwwskazania do zabiegu

Niestety, nie każdy może kwalifikować się do osteotomii kolana, istnieje szereg przeciwwskazań do wykonania operacji. Pacjenci, którzy nie spełniają wymaganych kryteriów, to przede wszystkim osoby cierpiące na otyłość, uzależnione od nikotyny, zmagające się z trójprzedziałowymi zmianami zwyrodnieniowymi stawu kolanowego, chorujący na cukrzycę. Zakwalifikowanie do zabiegu wiąże się ze spełnieniem kilku warunków, a jednym z nich jest prowadzenie przez Pacjenta przed operacją aktywności fizycznej na odpowiednim poziomie. W przypadku braku pełnej współpracy ze strony Pacjenta, operacja może prowadzić do komplikacji rehabilitacyjnych.

Rehabilitacja po osteotomii kolana

Okres rehabilitacji i powrót do pełnej sprawności po zabiegu osteotomii kości piszczelowej jest kwestią indywidualną i często zależy od stanu ogólnej wydolności pacjenta. W przypadku osteotomii podkolanowej pierwsze 6-8 tygodni po zabiegu należy odciążać operowaną kończynę - czyli chodzić przy pomocy kul łokciowych, a czasami dodatkowo korzystać z ortezy stawu kolanowego. W tym okresie zalecane są też wizyty kontrolne z prześwietleniem RTG, aby można było monitorować prawidłowość zrostu kostnego.

Rehabilitacja po zabiegu osteotomii kolana może rozpocząć się już następnego dnia po zabiegu. Pierwszy etap fizjoterapii ukierunkowany jest przede wszystkim na przywrócenie podstawowych funkcji ruchowych operowanej kończyny - najpierw poprzez ćwiczenie chodzenia z pomocą kul łokciowych przy wsparciu rehabilitanta, a także stosowanie ćwiczeń usprawniających. W kolejnych etapach doświadczony fizjoterapeuta przygotowuje zestawy ćwiczeń aby doprowadzić do prawidłowego zakresu ruchów w stawie i odbudowy siły mięśniowej stabilizujących staw. Te dwa elementy rehabilitacji są kluczowe w kwestii prawidłowego gojenia stawu. Po sześciu tygodniach pacjent będzie mógł odstawić kule, a po kilku miesiącach – wrócić do pełnej aktywności fizycznej.

Jakie są efekty wykonania osteotomii?

Prawidłowo wykonana osteotomia kości piszczelowej skutkuje przede wszystkim zmniejszeniem lub zniesieniem dolegliwości bólowych w stawie kolanowym, ubocznym efektem jest też uzyskanie „prostszej” kończyny co jest związane z korekcją osi kończyny prowadzącą do poprawy mechaniki stawu.

Powiązane artykuły:

Poznaj inne możliwe przyczyny powodujące ból kolana w pozostałych obszarach tego stawu.

Bibliografia:

• OrthoInfo - Osteotomy of the Knee - Contributed and/or Updated by Neil P. Sheth, MD, FAAOS; Paul A. Manner, MD; Jared R.H. Foran, MD - 2022
• National Library of Medicine - Osteotomy Around the Knee: The Surgical Treatment of Osteoarthritis - Haining Peng, MS, Aichun Ou, BS, Xiaohong Huang, PhD, Chen Wang, MS, Lei Wang, MS, Tengbo Yu, PhD, Yingze Zhang, PhD, Yi Zhang, PhD - 2021
• Ortho Bullets - High Tibial Osteotomy - David Abbasi - 2023
• High Tibial Osteotomy - Wright, John M. MD; Crockett, Heber C. MD; Slawski, Daniel P. MD; Madsen, Mike W. MD; Windsor, Russell E. MD - Journal of the American Academy of Orthopaedic Surgeons 13(4):p 279-289, July 2005.